• Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός
  • Κωδικός Αντικειμένου : 451
  • Συλλογή : Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης
  • Τύπος : Ναός
  • Κατηγορία : Ναός
  • Χρόνολογία : 13ος -14ος αιώνας
  • Τοποθεσία : Θεσσαλονίκη
  • Επιγραφές : Στο δάπεδο του ναού υπήρχε μαρμάρινη πλάκα αποσπασμένη από σαρκοφάγο της Μονής Βλατάδων, επάνω σε τρεις κύκλους της οποίας υπήρχαν συμπιλήμματα γραμμάτων. Τα τρία μονογράμματα αναλύονται ως Νίκων, Σκουτέρης, Καπανδρίτης. Πολύ πιθανόν ο κτήτωρ του ναού να ήταν ο Νίκων Σκουτέρης Παλαιολόγος, φέρων και δεύτερο επώνυμο: Ορφανός εξ ου και η ονομασία του ναού.
  • Ιστορία : Πρόκειται για το καθολικό παλαιάς μονής που βρισκόταν στον ευρύτερο χώρο, από την οποία έχουν σωθεί εκτός από το μικροσκοπικό αυτό καθολικό λίγα απομεινάρια του πρόπυλου.
  • Περιγραφή : Ο ναός αποτελείται από ένα επιμήκες διαμέρισμα, περιβαλλόμενο από τρεις πλευρές (Β. Δ και Ν) που σχηματίζουν στοά σε σχήμα Π. Τα προς ανατολάς άκρα των δύο σκελών της στοάς (Β&Ν) καταλήγουν σε δύο παρεκκλήσια, εκ των οποίων το βόρειο συγκοινωνεί με το Ιερό και χρησιμεύει ως Πρόθεση. Το κεντρικό διαμέρισμα επικοινωνεί με τα σκέλη της στοάς με δίβολα ανοίγματα που στηρίζονται σε κίονες, έχοντες παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα θεοδοσιανού τύπου με επάλληλες σειρές φύλλων πριονωτής ακάνθου. Το αρχικό μαρμάρινο τέμπλο διασώζεται ακέραιο στη θέση του και αποτελείται από ευθύ επιστήλιο, διακοσμημένο με ημίφυλλα ακάνθου. Τούτο στηρίζεται επί δύο κιόνων με οκτάπλευρα κιονόκρανα. Η τοιχοδομία του ναού αποτελείται από σειρά πλίνθων και ακανόνιστων λίθων, ενώ διπλή ταινία οδοντωτών πλίνθων κοσμεί τα αετώματα της ανατολικής και δυτικής πλευράς του κεντρικού διαμερίσματος. Οι εσωτερικές και εξωτερικές πλευρές του διαμερίσματος είναι καλυμμένες από τοιχογραφίες άριστης τέχνης που ανάγονται πιθανότατα στο πρώτο ήμισυ του 14 ου αιώνα.
  • Βιβλιογραφία : Α. Ξυγγόπουλου, Τέσσαρες μικροί ναοί της Θεσσαλονίκης εκ των χρόνων των Παλαιολόγων , Θεσσαλονίκη 2007, εκδ. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών