- Το μοναστήρι της “Πέτρας”
- Κωδικός Αντικειμένου : 432
- Συλλογή : Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων
- Τύπος : Μοναστήρι
- Ρυθμός : Ο ναός είναι σταυροειδής βυζαντινός τρίκογχος και ανήκει στο λεγόμενο τετρακιόνιο αθωνιτικό τύπο με χορούς.
- Κατηγορία : Ναός
- Χρόνολογία : μέσα του 16ου αιώνα
- Επιγραφές : “έτει ΖΡΛΓ”, “+ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ ΠΟΛΥΜΝΗΤΕ ΚΥΡΙΑ ΘΕΟΤΟΚΕ ΩΣ ΟΥΣΑ ΧΑΡΙΤΟΒΡΥΤΟΣ ΠΗΓΗ ΠΑΣΩΝ ΧΑΡΙΤΩΝ ΤΟΥΣ ΣΕ ΠΟΘΟΥΝΤΑΣ ΕΥΣΕΒΩΣ ΣΥΝ ΤΩ ΝΑΩ ΣΟΥ ΦΡΟΥΡΕΙ ΣΚΕΠΕΙ ΚΑΙ ΔΙΑΦΥΛΑΤΤΕ ΚΑΜΕ ΤΟΝ ΕΥΛΑΒΩΣ ΣΕ ΚΑΘΙΣΤΟΡΉΣΑΝΤΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΞ ΟΛΗΣ(ΤΗΣ) ΚΑΡΔΙΑΣ ΟΛΟΝ ΤΟΝ ΟΛΒΟΝ ΠΕΡΙ ΣΟΥ ΔΑΠΑΝΗΣΑΝΤΑ ΔΕ(ΧΟΥ) ΚΑΙ ΤΟΝ ΗΓΕΜΟΝΕΥΟΝΤΑ ΩΝ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΜΕΝ ΙΣΤΟΡΙΣΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΟΥ ΔΕ ΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΙΑΚΩΒΟΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΑΨΠΘ (= 1789) ΤΟΥ ΔΕ ΠΛΗΡΩΤΟΥ ΠΑΧΩΜΙΟΣ ΜΟΝΑΧΟΣ Τ(ΩΝ) ΔΕ ΕΤΕΡ(ΩΝ) ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ, ΚΟΣΜΑΣ, ΑΡΣΕΝΙΟΣ, ΔΟΣΙΘΕΟΣ, ΔΑΝΙΗΛ ΤΩΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΩΝ ΜΑΡΤΙΟΥ”. , “ΕΡΧΟΜΕΝΟΙ ΔΙΑ ΤΑΥΤΗΣ “ΤΗΣ ΠΥΛΕΩΣ ΑΡΑΤΕ ΤΟΥΣ ΥΜΩΝ ΟΦΘΑΛΜΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΛΑΤΥΤΕΡΑΝ Κ(ΑΙ) ΑΝΑΣΣΑΝ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΗΣ IN΄ ΑΥΤΗΝ ΕΞΕΤΕ ΒΟΗΘΟΝ ΕΝ ΤΗ ΤΟΥ ΥΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΛΛΟΥΣΗ ΚΡΙΣΕΙ”.
- Τεχνικές : “πλινθοπερίβλητος” τοιχοποιία
- Τρέχουσα Θέση : Πίνδο, ανατολικά της τεχνητής λίμνης Ταυρωπού
- Ιστορία : Για μια περίοδο στο μοναστήρι είχε το στρατηγείο του ο Γ. Καραισκάκης. Σχεδόν όλα τα μοναστήρια στ’ Άγραφα χρησίμευαν σαν καταφύγια, αλλά και ορμητήρια των αρματολών και κλεφτών και ιδίως των μεγάλων οπλαρχηγών Μπουκοβάλα, Κατσαντώνη, Καραισκάκη κ. ά. Αλλά και ο Άγγλος περιηγητής και συνταγματάρχης Ληκ, που περιηγήθηκε την περιφέρεια αυτή στα 1809 το αναφέρει ανάμεσα στα 5 κυριότερα μοναστήρια των Αγράφων.
- Περιγραφή : Οι τέσσερις κολώνες, που στα τόξα τους στηρίζουν ένα σχετικά ψηλό δωδεκάπλευρο τρούλο, χωρίζουν τον κυρίως ναό σε τρία κλίτη. Με τους δυο πεσσούς του ιερού χωρίζεται και ο χώρος αυτός σε τρία μέρη. Εξωτερικά το τύμπανο του τρούλου στηρίζεται σε τετράπλευρο τοίχο που είναι ψηλότερος από τη στέγη του κυρίως ναού, ενώ η στέγη του νάρθηκα είναι ακόμα ψηλότερη και έτσι προσδίδουν μια γραφικότητα στο ναό. Ο νάρθηκας δεν έχει τρούλους ή πύργους. Αλλά καμάρες. Η είσοδος στο νάρθηκα γίνεται από τη δυτική πλευρά, ενώ από το νάρθηκα προς τον κυρίως ναό, εκτός από την κυρία είσοδο δεξιά και αριστερά υπάρχουν δυο μικρές θύρες. Ένα διώροφο μεταγενέστερο κτίσμα(1600), που προστέθηκε δυτικά στο νάρθηκα, δεν είναι αγιογραφημένο και διαιρείται σε δυο άνισους χώρους, ο βόρειος και μεγαλύτερος χρησιμοποιήθηκε ως “κρυφό σχολειό”. Υπεράνω του διακονικού υπάρχει μια κρύπτη που συγκοινωνεί με το ιερό με μια στενή πέτρινη σκάλα της οποίας η είσοδος είναι στο νότιο τοίχο του ιερού διαστάσεων ύ. 103 χ. πλ. 0,62 και φθάνει η σκάλα το ύψος 2,30 από το δάπεδο. Η κρύπτη αυτή θεωρείται ότι χρησιμοποιήθηκε επίσης ως “κρυφό σχολειό”. Στο νότιο τοίχο του νάρθηκα και με μόνη είσοδο από το νάρθηκα είναι κολλημένο παρεκκλήσι προς τιμή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα, το οποίο αναφέρει και ο Θεσσαλιώτιδος Ιεζεκιήλ. Ο καθηγητής Ορλάνδος αναφέρει δυο παρεκκλήσια. Ο ναός και η “πλινθοπερίβλητος” τοιχοποιία μαζί με τα παραπάνω μας δίνουν τον αγιορείτικο τύπο ναού με τις εξής διαφορές: Α. Στο καθολικό έχουμε μια πεντάπλευρη κόγχη, ενώ εσωτερικά έχουμε άλλες δυο, που όμως εντάσσονται μέσα στον τοίχο και δεν φαίνονται εξωτερικά. Η μεσαία κόγχη έχει 6 παράθυρα σε δυο επίπεδα. Β. Οι δυο χώροι εξωτερικά είναι πεντάπλευροι και εσωτερικά ημικυκλικοί αβαθείς με παράθυρα σε δυο επίπεδα, πολλά σήμερα έχουν κλειστεί με τοίχο. Γ. Ο νάρθηκας είναι ευρύχωρος και διώροφος και στεγάζεται με τρεις καμάρες που στηρίζονται σε δυο τόξα και τα τόξα στηρίζονται ανατολικά σε φορούσια και δυτικά σε παραστάδες. Τα δυο τόξα αργότερα ενισχύθηκαν με δυο τοίχους μέσα στο νάρθηκα με δυο ανοίγματα ο καθένας. Έτσι σήμερα ο νάρθηκας είναι χωρισμένος σε τρία μέρη. Ο δεύτερος όροφος είναι μεταγενέστερος, εκτείνεται από το νάρθηκα μέχρι τον κεντρικό θόλο και χρησιμοποιήθηκε ως “κρυφό σχολειό”. Επίσης μια κρύπτη στο ιερό, πάνω από το διακονικό θεωρείται κρυφό σχολειό. Ο τρούλος είναι δωδεκάπλευρος με πολλά παράθυρα και σκεπή από σκυρόδεμα. Το τέμπλο είναι επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο. Επίσης ξυλόγλυπτα είναι και τα τέσσερα προσκυνητάρια, δυο αναλόγια από φίλντισι και ο επίχρυσος ξυλόγλυπτος χορός των προφητών των αποστόλων και το 13ο εικονίδιο εικονίζει το Χριστό. Νεότερο (1793). Εξαίρετης τέχνης είναι το ξυλόγλυπτο κιβώριο που είναι μεγάλων διαστάσεων και καλύπτει ολόκληρη την Αγία Τράπεζα στον κυρίως ναό (μ. 2, 20, πλ. 1,45, ύψ. 3, Ο5). Στο κάτω ανατολικό μέρος του κιβωρίου υπάρχει ερμάριο, όπου φυλάσσονται λειψανοθήκες των αγίων. Οι αγιογράφοι που εργάστηκαν στο μοναστήρι είναι οι εξής: α) Ο Κωνσταντίνος από τη Βρεστενίτσα (Πηγές Άρτας) αγιογράφησε το νάρθηκα στα 1789, β) Ο Λάμπος αγιογράφησε το καθολικό του μοναστηριού στα 1625 και γ) Ο Ιωάννης ο Ευτελής ιστόρησε το παρεκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στα 1672. Οι τοιχογραφίες είναι του 17ου και του ι8ου αιώνα, είναι εξαίρετες και καλύπτουν ολόκληρο το ναό εσωτερικά, ενώ ενδιάμεσα παρεμβάλλεται πλούσιος διάκοσμος. Οι φορητές εικόνες είναι μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας. Χαρακτηριστική είναι η τοιχογραφία στο δυτικό τοίχο του κυρίως ναού που παριστάνει τον κτήτορα Παναγιώτη Κουσκολά, που κρατεί απεικόνισμα του ναού και το προσφέρει στην Παναγία, χωρίς όμως επιγραφή. Στην Πίνδο, ανατολικά της τεχνητής λίμνης Ταυρωπού, 4 χιλιόμετρα από το χωριό καταφύγι, προς το Λαμπερό (Τιτάι) του δήμου Ιτάμου και σε υψόμετρο 6οο μέτρα, υψώνεται το μοναστήρι της “Πέτρας”στη μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το μοναστήρι απέχει 20 χιλιόμετρα από την Καρδίτσα και είναι σε μια δασόφυτη τοποθεσία ανάμεσα στις κορυφογραμμές του Ιτάμου.