• Παντάνασσα
  • Κωδικός Αντικειμένου : 12
  • Συλλογή : Ιερά Αρχιεπισκοπή Aθηνών
  • Τύπος : ναός
  • Ρυθμός : Καμαροσκέπαστη τρίκλιτη βασιλική
  • Κατηγορία : Ναός
  • Χρόνολογία : 9ος αιώνας
  • Τοποθεσία : Μοναστηράκι - Αθήνα
  • Τρέχουσα Θέση : Μοναστηράκι
  • Περιγραφή : Καμαροσκέπαστη τρίκλιτη βασιλική στην πλατεία Μοναστηρακίου. Λόγω γεωλογικών μεταβολών και διαρρύθμισης του εδάφους της πλατείας κατά το 1/3 περίπου βρίσκεται κάτω από την επιφάνειά του. Ο χρόνος ανέγερσης του ναού δεν είναι γνωστός με ακρίβεια, ο Ορλάνδος όμως τον τοποθετεί κατά τον 9ο αι. Ο νάρθηκας και ο γυναικωνίτης αποτελούν προσθήκες του 1911. Ο ναός είναι κτισμένος με ακανόνιστους λίθους, ενώ στις τέσσερις γωνίες του έχουν εντοιχιστεί κομμάτια από αρχαίο κιονόκρανο. Στη δυτική πλευρά υπάρχουν τρεις θύρες, μία για κάθε κλίτος, ενώ ανατολικά υπάρχει μία κόγχη, τρίπλευρη εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά. Το Ιερό Βήμα χωρίζεται με τοίχους σε τρία μέρη, το Βήμα, την Πρόθεση και το Διακονικό, που επικοινωνούν μεταξύ τους με αψιδωτές θύρες. Ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τη διάρκεια της Επαναστάσεως, γεγονός που κατέστησε αναγκαία την ανακαίνισή του. Η πρώτη έγινε το 1890, οπότε γκρεμίστηκε η κόγχη του υπερθύρου της κύριας εισόδου και προστέθηκε καμπαναριό, ενώ έγιναν ορισμένες τοιχογραφίες. Το 1911 η αρχιτεκτονική του ναού παραμορφώθηκε εκ νέου, καθώς γκρεμίστηκε το καμπαναριό του 1890, κατασκευάσθηκε στη θέση του άλλο ογκώδες στη βόρεια πλευρά, ενώ προστέθηκε και γυναικωνίτης. Ο ναός είναι ονομαστός για τη θαυματουργό εικόνα της αγίας Θέκλας, τις μεγάλες εικόνες του Τέμπλου (περίπου του 1840), τις μικρές εικόνες του Φ. Κόντογλου , την εικόνα της αγίας Ελεούσης από τον καταστραφέντα ομώνυμο γειτονικό ναό, καθώς και την εικόνα του αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως επί της οποίας υπάρχει απότριμμα του ιερού λειψάνου του. Ο ναός για μεγάλο χρονικό διάστημα ανήκε στον Νικόλαο Μπονεφατζή και μεταγενέστερα έγινε Καθολικό γυναικείου μοναστηρίου. Λόγω του πλήθους των κτισμάτων της μονής που κάλυπταν το σύνολο της πλατείας, ονομαζόταν και «Μέγα Μοναστήριον». Περί το 1690 έγινε Μετόχι της Μονής Καισαριανής, ενώ αργότερα ενοριακός ναός. Η συρρίκνωση της πάλαι ποτέ μεγάλης μονής είχε ως αποτέλεσμα τη μετονομασία της μετά την απελευθέρωση της Αθήνας σε «Μοναστηράκι». Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Παντάνασσα εκάρη μοναχός ο όσιος Λουκάς ο εν Στειρίω (896-953) και υπηρέτησε ως διάκονος ο άγιος Νεκτάριος ο Πενταπόλεως ο εν Αιγίνη.